Ze zitten om en om in een kring: twaalf jonge vrouwen en elf mannen. Ze bespreken een ethisch dilemma. Wat doe je als je vijf mensen kunt redden maar daarvoor één persoon moet opofferen.

Dit is geen gewone werkgroep. Alle mannen zitten in de Penitentiaire Inrichting in Krimpen aan den IJssel. De vrouwen zijn slechts op bezoek: het zijn studenten aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Ze doen mee aan het Inside-Out Prison Project waarin studenten criminologie of strafrecht tien weken lang samen college volgen met gevangenen. Voor de meesten is het de eerste keer dat ze tijdens hun studie gedetineerden ontmoeten en spreken.

Idee komt uit VS
Docent criminologie Elanie Rodermond haalde het project vorig jaar uit de Verenigde Staten naar Nederland. Dit is het tweede jaar waarin haar studenten een keuzevak mogen volgen in de gevangenis. “’Je kunt maar zoveel leren uit boeken’ is het idee achter dit programma. Is het dan niet heel erg goed dat de advocaten en de reclasseringswerkers van morgen in hun opleiding met een gedetineerde te maken krijgen?”

In de VS is het project al langer een succes, vertelt Rodermond. “Dit programma bestaat al ruim twintig jaar in de Verenigde Staten. Toen we erover hoorden dachten we ‘waarom is dat hier eigenlijk nog niet?’ Het ligt zo voor de hand.”

Voor de veiligheid van de studenten en de privacy van de gevangenen zijn de deelnemers aan de studie zorgvuldig geselecteerd. Er gelden strikte afspraken. Zo mogen gedetineerden en bezoekers geen contact hebben buiten de colleges om. Ook na de studie mag er geen contact zijn.

“De gedetineerden vertegenwoordigen de hele dwarsdoorsnede van de populatie hier”, zegt Mark de Knegt, hoofd Detentie & Re-integratie bij de gevangenis in Krimpen. “Dat zijn mensen met vermogensdelicten, geweldsdelicten en zedendelicten achter hun naam. Het is een gemêleerdgezelschap.”

Ze dachten  ‘jullie leven in een hotel’

In de werkgroep vertelt een van de ‘studenten van binnen’, zoals de gevangenen tijdens de cursus genoemd worden, dat hij al zes jaar vastzit. Hij heeft nog veertien jaar te gaan. “Ik ben verschrikkelijk bang voor de dag dat ik buiten kom te staan. De hele wereld is dan veranderd. Misschien heb je dan wel vliegende auto’s en moet je met een vingerafdruk betalen.”

Het zijn dit soort gesprekken die het project waardevol maken, zegt docent Rodermond. “Veel studenten kennen gedetineerden alleen maar uit de studieboeken. Ze lezen er al jaren over, maar hebben er nog nooit een ontmoet.”

“De studenten die hier binnenkwamen dachten ‘jullie leven in een hotel’”, vertelt een van de gevangenen. “Maar door onze verhalen hebben ze een heel ander inzicht gekregen wat wij meemaken.”

Een andere gedetineerde is veroordeeld voor een geweldsmisdrijf. Voorheen stond hij voor de klas op een middelbare school. Hij heeft nog jaren celstraf voor de boeg. “Ik vind het heel belangrijk dat de studenten zien hoe de mensenkant is van de gedetineerden. Het is niet zo dat iedereen een standaardcrimineel is. Er zijn ook gewoon heel veel mensen die door een heleboel slechte dingen, slechte periodes in hun leven ergens in zijn beland.”

‘Ze kennen het strafrecht vaak beter dan wij’
Tien weken lang komen de studenten van ‘binnen en van buiten’ op dinsdagmiddag samen in een klaslokaaltje in de Penitentiaire Inrichting, waar ze praten over de mogelijkheden om de re-integratie van ex-gevangenen te verbeteren.

De studenten ‘van buiten’ lijken er inderdaad veel van te leren. In ieder geval is hun houding tegenover gevangenen behoorlijk veranderd. “Ik dacht in eerste instantie dat ik er niet bevooroordeeld in ging”, zegt criminologie-student Rebecca. “Toen kwam ik erachter dat ik ze had onderschat. We discussiëren over onderwerpen maar moeten ook komen met nieuwe ideeën en oplossingen. Het verbaast me gewoon met wat voor slimme en creatieve dingen ze komen.”

Mede-student Isabel beaamt dat. “Ze kennen het strafrecht vaak echt beter dan wij. Het klinkt misschien stom, maar bij hun hangt echt hun leven ervan af. Bij ons gaat het om een tentamen.”

Navolging
Het vak wordt in juni afgesloten tijdens een speciale bijeenkomst waar de studenten groepspresentaties zullen geven. Familie en vrienden zijn welkom om het bijzondere moment bij te wonen. Alle deelnemers krijgen een certificaat van deelname. “Dat is mooi”, grapt Dennis. “Krijg ik eindelijk een universitair diploma.”

De Knegt: “De gedetineerden krijgen erkenning en een unieke ervaring en aan het einde van de rit krijgen ze een certificaat van deelname. Voor de gedetineerden is dat voldoende.”

Maar de gevangen zeggen er nog meer uit te halen. “Ik heb het gevoel dat ik een keertje m’n mening heb kunnen geven”, zegt een van hen. “Misschien heb ik iets mee kunnen geven aan ze zodat mensen na mij er misschien profijt van hebben. Wij krijgen natuurlijk een hoop te horen van ze en ik hoop dat zij ook wat leren van ons. Dat ze dat meenemen als ze zo dadelijk in de rechtbank zitten.”

Het Inside-Out-project lijkt navolging te krijgen. Er zijn meerdere gevangenissen en universiteiten geïnteresseerd dit ook te gaan doen. Rebecca: “Ik hoop dat uiteindelijk studenten criminologie en recht verplicht zoiets moeten gaan volgen.”