(On)toerekeningsvatbaarheid wanneer handel je uit vrije wil?

HET STRAFRECHT GAAT ERVAN UIT DAT IEDEREEN UIT VRIJE WIL KEUZES MAAKT. DAT MAAKT DAT ALS IEMAND ER ZELF VOOR KIEST OM IETS TE DOEN WAT STRAFBAAR IS, HIJ DAARVOOR OOK EEN STRAF KAN KRIJGEN. HIJ IS DAN TOEREKENINGSVATBAAR VOOR HET PLEGEN VAN DAT FEIT. MAAR SOMS IS ER SPRAKE VAN EEN STOORNIS, WAARDOOR IEMAND NIET HANDELT UIT VRIJE WIL, EN IEMAND DUS NIET VOLLEDIG TOEREKENINGSVATBAAR IS. IN DEZE COLUMN LEG IK UIT WANNEER IEMAND VERMINDERD TOEREKENINGSVATBAAR OF ONTOEREKENINGSVATBAAR IS. OOK LICHT IK TOE WAT DAT BETEKENT VOOR DE STRAF DIE KAN WORDEN OPGELEGD.

Soms wordt vermoed dat een verdachte een stoornis had tijdens het plegen van het strafbare feit. In dat geval moet hier onderzoek naar worden gedaan. Dat onderzoek gebeurt meestal door een psychiater en een psycholoog. Zij kijken of er tijdens het plegen van het strafbare feit sprake was van een stoornis. Dat is van belang, omdat het ook kan dat pas na het plegen van het feit geestelijke problemen ontstaan. Dat kan dan niet van invloed zijn geweest op het delict. Als er sprake is van een stoornis, zullen de gedragsdeskundigen aangeven om welke stoornis het gaat. Daarnaast kijken zij of de stoornis er geheel of deels voor heeft gezorgd dat de verdachte het strafbare feit pleegde. In sommige gevallen was er wel een stoornis, maar heeft die stoornis er niet voor gezorgd dat de verdachte het strafbare feit pleegde.

Nadat onderzoek is gedaan, zullen de rechters tijdens de strafzaak, als ze tot een bewezenverklaring komen, een beslissing nemen over de toerekeningsvatbaarheid. Ze zullen daarbij vaak het advies van de deskundigen volgen, maar zijn daartoe niet verplicht.

In sommige zaken zal de verdachte volledig ontoerekeningsvatbaar worden verklaard. Dit gebeurde bijvoorbeeld in een zaak van rechtbank Noord-Holland, waarin de verdachte via video’s op TIKTOK met daarin terroristische uitlatingen probeerde om medewerkers van Jeugdzorg te bedreigen. Bij de verdachte werd een schizofrene stoornis in combinatie met een psychose geconstateerd, waardoor de rechtbank hem volledig ontoerekeningsvatbaar verklaarde.

Iemand kan ook verminderd toerekeningsvatbaar worden verklaard. In een zaak van rechtbank Rotterdam had de verdachte zijn vriendin meerdere keren met een mes gestoken, omdat hij dacht dat ze vreemdging. Bij de verdachte bestond een aanpassingsstoornis. Hij kon daardoor zijn gevoelens niet op een gezonde manier hanteren. De rechtbank constateerde dat hij daarom verminderd toerekeningsvatbaar was. In dat geval heeft de stoornis wel invloed gehad op het plegen van het delict, maar heeft het er niet voor gezorgd dat iemand helemaal geen eigen beslissing meer kon maken.

Of iemand verminderd toerekeningsvatbaar wordt verklaard of volledig ontoerekeningsvatbaar, kan belangrijke gevolgen hebben voor de straf die wordt opgelegd. Als iemand verminderd toerekeningsvatbaar is, wordt er in feite gezegd dat het nog steedsdeels zijn eigen keus is geweest om het strafbare feit te plegen. Daarom kan de pleger ook nog steeds een gevangenisstraf krijgen, soms gecombineerd met TBS zodat de stoornis wel behandeld kan worden. Als iemand ontoerekeningsvatbaar is, was iemand zo in de war, dat hij geen eigen keus meer had bij het plegen van het feit. Daarom kan de pleger ook geen gevangenisstraf meer krijgen. TBS is hier eventueel wel een optie.

Het is belangrijk dat uw advocaat u zorgvuldig begeleidt en adviseert als onderzoekdoor een psycholoog en/of psychiater wordt verricht. Met het vinden van de juiste processtrategie zijn grote belangen gemoeid.

Of iemand verminderd toerekeningsvatbaar wordt verklaard of volledig ontoerekeningsvatbaar, kan belangrijke gevolgen hebben voor de straf die wordt opgelegd

Mr. Iris van Mulbregt

strafrechtadvocaat
Knoester Van Der Hut & Alberts Advocaten