LOCKDOWN IN DE GEVANGENIS, EN DAN?

Grote chocoladekoppen op de website van De Telegraaf van 6 februari: “Gevangenis Zaanstad in ‘lockdown’ – bajes volledig uitgekamd vanwege mogelijk wapen.” Nu zijn de chocoladekoppen van De Telegraaf net zo Nederlands als de regen en de wind – voor zover niets nieuws onder de zon – maar het trekt wel gelijk de aandacht. Wat is een lockdown eigenlijk? Wat voor bevoegdheden heeft de gevangenis om jouw vrijheden te beperken? Wanneer is het verstandig om contact met je advocaat op te nemen? In deze column een kort overzicht.

De term lockdown staat niet in de wet. Met dit Engelse woord zonder juridische inhoud wordt de volledige afsluiting bedoeld van een inrichting vanwege een ernstig (gewelds)incident. Op 6 februari gebeurde dat in de gevangenis Zaanstad. Er zou sprake zijn van een liquidatiedreiging met een schietpen. De hele inrichting is toen doorzocht, maar er is uiteindelijk niets gevonden. Uniek is het afsluiten van een afdeling of een inrichting niet. Zo kwam het in december van vorig jaar ook al voor in de gevangenissen Zutphen en Grave.

Volgens de Penitentiaire Beginselenwet berust het beheer van een inrichting bij de directeur: hij is verantwoordelijk voor de handhaving van de orde of de veiligheid in de inrichting. Om daarvoor te zorgen heeft hij bevoegdheden. Deze bevoegdheden mag hij gebruiken als hij op basis van concrete en controleerbare informatie aannemelijk kan maken dat dit noodzakelijk is voor de handhaving van de orde en de veiligheid.

In z’n algemeenheid kan hij dat doen door gedetineerden bevelen te geven als dat noodzakelijk is voor de orde of de veiligheid. Deze bevoegdheid kan hij overdragen aan andere medewerkers in de inrichting, maar ook aan mensen die niet bij de inrichting werken. Hierbij kan gedacht worden aan de Landelijke Bijzondere Bijstandsverlening (een soort mobiele eenheid voor het gevangeniswezen). Volgens de wet ben je verplicht deze bevelen op te volgen. Als je dat niet doet, kan je disciplinair worden gestraft. Pas wanneer later door de beklagcommissie wordt vastgesteld dat het bevel onbevoegd is gegeven, komt de grondslag aan de bestraffing te ontvallen. Het is dus een risico inschatting op het moment dat je een bevel krijgt of je luistert of niet.

De wet biedt de directeur ook een aantal bevoegdheden die ingrijpender zijn dan het geven van algemene bevelen. Specifiek gaat het dan om het uitsluiten van een gedetineerde van deelname aan activiteiten, het plaatsen in afzondering, onderzoek doen aan het lichaam of kleding, onderzoek in het lichaam door een arts/verpleegkundige (alleen ter afwending van een zeer ernstig gevaar), doorzoeken verblijfsruimte van een gedetineerde, het beperken van bezoek en telefoontjes en de toepassing van geweld.

De conclusie is dus dat een directeur veel bevoegdheden heeft voor het garanderen van de orde en veiligheid. Deze bevoegdheden kunnen een inbreuk maken op jouw vrijheid en dat is vervelend. Zeker als je als gedetineerde niets verkeerds gedaan hebt. Ook als je je niet schuldig hebt gemaakt aan handelingen die onverenigbaar zijn met de inrichting of met de veiligheid, kan je namelijk met deze maatregelen geconfronteerd worden. Een klein lichtpuntje in deze vervelende omstandigheden: een beperking mag nooit langer mag duren dan strikt nodig is. Als de crisissituatie onder controle is, moeten de beperkingen onmiddellijk worden opgeheven.

Als er een maatregel tegen je is genomen waarvan jij denkt dat daar geen goede aanleiding voor was, dat deze onterecht is opgelegd, of dat deze te lang duurt, neem dan contact op met je advocaat. Hij of zij kan je verder voorzien van advies en je eventueel bijstaan in een beklagprocedure.