Onlangs is het hoofdlijnenakkoord van het nieuwe kabinet gepubliceerd, met daarin ook standpunten met betrekking tot het strafrecht. Er wordt bijvoorbeeld genoemd dat detentie effectief en sober moet zijn. De Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming bracht op 20 juni 2024 het advies “De buitenwereld naar binnen” uit, waarin juist aan de overheid werd verzocht om gedetineerden beter te begeleiden bij hun resocialisatie en meer contact te laten hebben met hun sociale netwerk. Dat zou een minder sober regime betekenen, wat volgens de RSJ helpt bij de effectiviteit van detentie doordat veroordeelden beter resocialiseren. Dit alles roept de vraag op of soberdere detentie er ook voor zorgt dat detentie effectief is. Ik ga hier op in door te kijken naar een aantal onderzoeken van universiteiten.

Wat effectieve detentie precies zou moeten betekenen, wordt niet direct duidelijk uit het hoofdlijnenakkoord. Gedacht zou kunnen worden aan de vraag of detentie ervoor zorgt dat het risico op recidive wordt verlaagd. Versobering van detentie is op verschillende vlakken mogelijk. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat gedetineerden minder hulp krijgen bij hun resocialisatie, of dat zij binnen de gevangenis minder vrijheden krijgen. Door onderzoekers aan universiteiten wordt er regelmatig bekeken of zaken als vrijheden, privileges en hulp bij resocialisatie van invloed zijn op het recidivegevaar.

In de “Life in Custody Study” doen onderzoekers van Universiteit Leiden vanaf 2017 tot nu onderzoek naar het leefklimaat in de Nederlandse gevangenissen. Er wordt in dit onderzoek bijvoorbeeld gekeken naar de bezoekregelingen van gevangenissen. Uit het onderzoek bleek dat gedetineerden als gedetineerden regelmatig en vaak bezoek krijgen helpt bij het verlagen van het recidiverisico. Het ontvangen van bezoek was daarbij vooral belangrijk in de periode kort voor de vrijlating. Wel bleek dit met name zorgen voor een verlaging van het recidiverisico op de korte termijn. Op een langere termijn zagen de onderzoekers de effecten niet meer.

Als gedetineerden meer vrijheden krijgen in detentie, zorgt dat voor minder agressief gedrag. Dat ontdekten onderzoekers van de Universiteit Tilburg en de Universiteit Leiden in 2020. Zij kwamen tot deze conclusie door in PI Nieuwegein twee jaar lang een alternatief regime te introduceren met meer vrijheden en privileges. In dit regime mochten gedetineerden bijvoorbeeld zelf boodschappen bestellen en koken, kregen ze een sleutel om zelf de recreatietijd buiten de cel te bepalen en kregen zij een telefoon op cel. Agressief gedrag bleek met 60% te zijn verminderd. Het tegengaan van agressief gedrag is niet alleen goed voor het verlagen van het recidiverisico, maar is ook voor de veiligheid van alle gedetineerden en het personeel binnen de PI van belang. De onderzoekers pleitten daarom voor een minder sober gevangenisregime.

Als er naar de recidivecijfers wordt gekeken, lijkt het er ook op dat gedetineerden die meer hulp krijgen bij hun resocialisatie minder snel recidiveren. In Nederland recidiveert zo’n 40% van de gedetineerden na een gevangenisstraf. In Noorwegen is dit heel anders. Daar liggen de cijfers rond de 20%. Noorwegen staat bekend om de focus op re-integratie en hulp tijdens detentie. Als de recidivecijfers worden vergeleken met die van de Nederlandse gevangenisstraffen, lijkt het er dus op dat het Noorse systeem beter werkt voor het verlagen van recidiverisico. In dat licht zijn ook de recidivecijfers in Nederland na een tbs-maatregel opvallend, deze liggen namelijk op 19,2%. Mogelijk heeft het feit dat er in de tbs meer begeleiding is bij de terugkeer naar de maatschappij hiermee te maken.

Op meerdere vlakken lijkt het er dus op dat een minder sober gevangenissysteem zorgt voor een lager recidiverisico. De roep vanuit de politiek om gevangenisstraffen soberder te maken is er al langer, maar een soberder regime lijkt dus niet het gewenste effect te hebben. Juist een regime met meer vrijheden en meer begeleiding lijkt te zorgen voor een effectievere gevangenisstraf met minder recidivegevaar. Dat is niet alleen voor de gedetineerden belangrijk, maar ook voor de hele maatschappij.