Gratie? Hoe ziet een gratieprocedure eruit?

BIJNA NIEMAND ZAL HET GEMIST HEBBEN: OUD-TV PRESENTATOR FRANK MASMEIJER HEEFT GRATIE GEKREGEN. DEZE BEKENDE NEDERLANDER WAS EERDER VEROORDEELD TOT EEN GEVANGENISSTRAF VAN NEGEN JAAR VOOR DRUGSHANDEL. DOORDAT HIJ GRATIE HEEFT GEKREGEN, HOEFT HIJ DE LAATSTE ANDERHALF JAAR VAN ZIJN STRAF NIET UIT TE ZITTEN. HET IS LOGISCH DAT VEEL VEROORDEELDEN NU WILLEN WETEN OF ZIJ OOK IN AANMERKING KOMEN VOOR GRATIE. IN DEZE COLUMN EEN KORTE UITLEG.

GRATIE WIL ZEGGEN DAT DE EERDER DOOR DE RECHTER OPGELEGDE STRAF WORDT KWIJTGESCHOLDEN, VERMINDERD OF VERANDERD. BIJ VERANDEREN MOET JE DENKEN AAN HET OMZETTEN VAN EEN GEVANGENISSTRAF NAAR EEN TAAKSTRAF. VAAK WORDT GEDACHT DAT GRATIE ALLEEN MOGELIJK IS BIJ EEN GEVANGENISSTRAF. DAT KLOPT NIET. HET IS OOK MOGELIJK BIJ ANDERE STRAFFEN, ZOALS EEN TAAKSTRAF, EN MAATREGELEN, ZOALS TBS MET DWANGVERPLEGING. WEL MOET DE STRAF ONHERROEPELIJK ZIJN. BIJ EEN LOPENDE STRAFZAAK KAN GEEN GRATIE WORDEN VERLEEND.

Uiteraard begint het met het indienen van een gratieverzoek. Dit kan worden gedaan door de veroordeelde, maar ook door een derde, bijvoorbeeld een advocaat of een familielid. Het indienen is niet ingewikkeld. Dit kan door een speciaal gratieformulier in te dienen bij het ministerie van justitie en veiligheid.

Na ontvangst van het verzoekschrift, vraagt de minister om advies bij de rechter die de straf heeft opgelegd. In sommige gevallen wordt ook het openbaar ministerie om advies gevraagd. Als dat nodig is, kan de minister de veroordeelde zelfs horen over zijn verzoek.

Als de minister de adviezen heeft ontvangen, neemt hij een beslissing. Meestal worden de adviezen van de rechter en het openbaar ministerie gevolgd. De minister kan het verzoek afwijzen of toewijzen. Ook is het mogelijk om aan een toewijzing voorwaarden te stellen. Dan wordt de gratie alleen verleend als de veroordeelde zich aan voorwaarden houdt, bijvoorbeeld het vergoeden van schade aan het slachtoffer. Uiteindelijk zet de koning zijn handtekening onder het besluit en wordt – bij toewijzing – de gratie in zijn naam verleend. De koning heeft geen inhoudelijke rol.

De hele procedure duurt volgens het ministerie gemiddeld ongeveer zes maanden.

Nu duidelijk is hoe de procedure werkt, is de vraag wanneer gratie kan worden verleend. Volgens de Gratiewet zijn daar twee redenen voor.

De eerste is dat er nieuwe omstandigheden zijn waarmee de rechter bij het opleggen van de straf geen rekening heeft kunnen houden. Als deze omstandigheden wel bij de rechter bekend waren geweest, zou hij een lagere straf hebben opgelegd. Of zelfs geen straf. Een voorbeeld hiervan is een (ernstig) verslechterde gezondheid van de veroordeelde.

De tweede reden is dat de straf geen redelijk doel meer dient. Dat kan worden uitgelegd met een voorbeeld uit de praktijk. Een cliënt was door de rechter veroordeeld tot tbs met dwangverpleging. Nadat zijn behandeling in de kliniek was begonnen, bleek hij nog een taakstraf te moeten verrichten. Volgens de kliniek zou het verrichten van deze taakstraf ten koste gaan van de tbs-behandeling. Met andere woorden: de taakstraf diende geen redelijk doel meer. Het gratieverzoek van de cliënt werd om deze reden toegewezen.

Tot slot: hoe vaak wordt gratie eigenlijk verleend? De cijfers verschillen per jaar. In 2021 werden er 657 verzoeken ingediend. Daarvan zijn er 101 onvoorwaardelijk toegewezen en 30 voorwaardelijk. De overige verzoeken zijn afgewezen (320 keer) of niet in behandeling genomen (206 keer). Een gratieverzoek wordt vaker niet dan wel toegewezen. Ben je benieuwd of gratie in jouw zaak kans maakt? Neem dan contact op met je advocaat die je heeft bijgestaan in je strafzaak.

VOLGENS DE GRATIEWET ZIJN ER TWEE REDENEN VOOR HET VERLENEN VAN GRATIE.

Mr. Christiaan Kwint

strafrechtadvocaat
Knoester Van Der Hut & Alberts Advocaten