In onze TBS-praktijk zien wij regelmatig nieuwe cliënten die door de rechtbank zijn veroordeeld tot TBS met dwangverpleging. Zij stappen naar ons over, omdat zij hopen dat het in hoger beroep TBS met voorwaarden wordt. Of zelfs dat de TBS er af gaat. Hoewel succes absoluut niet gegarandeerd is, lukt het wel met een zekere regelmaat dat de rechter in hoger beroep komt tot een minder streng behandelkader dan TBS met dwangverpleging.

Over TBS in hoger beroep valt veel te schrijven, maar een column vraagt om een samenvatting op hoofdpunten. Daarom volgt eerst een korte uitleg over de verschillende behandelkaders, vervolgens worden de voor/nadelen van TBS en de vereiste om TBS op te leggen besproken en tot slot de strategieën om TBS met dwangverpleging in hoger beroep te voorkomen.

Als een rechter vindt dat een verdachte behandeld moet worden, zijn er drie mogelijke behandelkaders die hij/zij kan opleggen. Te weten bijzondere voorwaarden, TBS met voorwaarden en TBS met dwangverpleging (de zwaarste maatregel). Alle behandelkaders hebben als doel om recidive te voorkomen, maar de onderlinge verschillen zijn groot.

Bij bijzondere voorwaarden legt de rechter een (deels) voorwaardelijke straf op en een aantal voorwaarden waar de veroordeelde zich aan moet houden, bijvoorbeeld het volgen van behandeling in een kliniek. Aan de voorwaarden wordt een proeftijd gekoppeld (meestal 2 of  3 jaar, maar bij sommige delicten kan dit maximaal 10 jaar zijn). Als de veroordeelde gedurende de proeftijd een voorwaarde overtreedt, kan de voorwaardelijke straf alsnog ten uitvoer worden gelegd.

TBS met voorwaarden is een lichtere vorm van TBS. Je moet je aan voorwaarden houden (deze kunnen hetzelfde zijn als bij de bijzondere voorwaarden). Als je een voorwaarde overtreedt, kan de TBS worden omgezet naar TBS met dwangverpleging. TBS met voorwaarden wordt alleen opgelegd aan verdachten die toezeggen zich aan de voorwaarden te zullen houden. De TBS maatregel wordt voor twee jaar opgelegd. Daarna kan de rechter de TBS telkens met 1 of 2 jaar verlengen. De maatregel TBS met voorwaarden kan maximaal 9 jaar duren.

TBS met dwangverpleging is de zwaarste behandelmaatregel die Nederland kent. De veroordeelde wordt dan verplicht behandeld in een gesloten TBS-kliniek. Net als TBS met voorwaarden, wordt dwangverpleging voor 2 jaar opgelegd en kan de rechter deze telkens met 1 of 2 jaar verlengen. Als er een geweldsmisdrijf is gepleegd, kan de TBS met dwangverpleging onbeperkt worden verlengd. Als dat niet zo is, kan de dwangverpleging in totaal maximaal 4 jaar duren.

Veel mensen willen geen TBS met dwangverpleging. Meestal omdat de behandeling lang duurt. De behandeling in de kliniek duurt namelijk gemiddeld ongeveer 8,5 jaar. Dit gegeven maakt de afkeer dus invoelbaar. Maar TBS met dwangverpleging kent ook voordelen. De behandeling is er op gericht om iemand stabiel te laten terugkeren in de samenleving, bijvoorbeeld met een woning en werk. Ook is er na de behandeling in de kliniek ondersteuning om je in de maatschappij te laten terugkregen. Ex-TBS’ers plegen drie tot vier keer minder vaak een nieuw (ernstig) delict dan ex-gedetineerden. Daarnaast zijn er vele ex-TBS’ers die hun leven als rustiger ervaren sinds ze behandeld zijn.

De rechter kan alleen TBS opleggen als hij vaststelt dat de verdachte tijdens het delict leed aan een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens. Daarnaast moet er gevaar voor herhaling zijn.

Om TBS oplegging te voorkomen, zijn er globaal drie strategieën. De eerste is dat aangetoond moet worden dat er bij de verdachte geen stoornis is. De tweede is dat er wel een stoornis is, maar dat deze geen rol heeft gespeeld bij het gepleegde delict. De derde is dat betoogd wordt dat er onvoldoende gevaar op herhaling is. Tot slot is er een strategie om de rechter te overtuigen om een minder streng behandelkader op te leggen. Bij die strategie laat de verdachte zien dat hij gemotiveerd is voor behandeling. De verdachte erkent dan dat hij een probleem heeft en dat hij daarvoor behandeling nodig heeft. Als een verdachte voor deze strategie kiest, kan de rechter kijken naar een minder zwaar behandelkader dan TBS met dwangverpleging, denk aan de TBS met voorwaarden of bijzondere voorwaarden.

Voor het laten slagen van (één van) bovenstaande strategieën is het belangrijk dat in hoger beroep nieuw gedragskundig onderzoek wordt verricht. Meestal is het dan ook belangrijk dat de verdachte een andere proceshouding kiest dan bij de rechtbank. In onze praktijk zien wij vaak verdachten die bij de rechtbank onderzoek hebben geweigerd. Meestal is dit niet verstandig. Door openheid van zaken te geven – soms zelfs door een delict te bekennen (!) – , kunnen de deskundigen mogelijk vaststellen dat er geen stoornis was. Of dat deze geen rol heeft gespeeld bij het delict. Ook kan je alleen door mee te werken aan onderzoek laten zien dat je gemotiveerd bent voor behandeling. Dat kan tot gevolg hebben dat er voor een lichter behandelkader gekozen wordt dan TBS met dwangverpleging).

Deze column biedt een zeer globale en simpele samenvatting van het bepalen van de strategie met betrekking tot tbs. De praktijk is vaak complex. Om enig succes te kunnen bereiken, is het van belang dat een advocaat een cliënt goed voorlicht. Zoek daarom een advocaat die gespecialiseerd is in TBS.