EERLIJK SPEL?

Als er een strafzaak tegen je loopt, raak je op veel onderdelen de zeggenschap en controle over je leven kwijt. De eerste tijd is het onderzoek in handen van het openbaar ministerie. Zij bepalen welk onderzoek er gebeurt en welk onderzoek niet. Zij bepalen welk onderzoek de verdediging en de rechtbank mag zien en op welk moment dat is. Op basis van het door het openbaar ministerie geleide onderzoek en de selectie daarvan worden belangrijke beslissingen genomen. Dat eenzijdige onderzoek bijvoorbeeld geeft de rechters de informatie op basis waarvan de detentie wordt beoordeeld. Als advocaat wijs ik er altijd op dat het een risico is om iemand vast te zetten in het vroege stadium van het onderzoek zonder dat de verdediging onderzoek heeft kunnen laten doen. Het kan zo zijn dat na onderzoek van de verdediging de zaak er heel anders uit ziet en dan is iemand van zijn vrijheid beroofd geweest, heeft zijn baan, zijn huis en misschien nog erger verloren.

Dat de verdediging pas later aan bod komt met onderzoekswensen en de uitvoering daarvan, is altijd lastig uit te leggen. Soms is het dossier van het openbaar ministerie nog niet afgerond of nog niet geheel gedeeld waardoor het vragen van onderzoeken nog niet aan te raden is, omdat je niet het volledige dossier kent. Daarnaar vragen bij de officier van justitie is natuurlijk altijd mogelijk. Maar omdat niet altijd alles gedeeld wordt maakt die kennisachterstand het belangrijk dat er een goed contact is tussen advocaat en cliënt. De cliënt is een belangrijke informant van de advocaat.

Als de verdediging onderzoeken wil laten doen is zij voor de uitvoering van die onderzoekswensen afhankelijk van de officier van justitie of rechter. De verdediging moet met goede argumenten komen om die onderzoeken te kunnen laten doen. Kortom de verdediging staat op achterstand als het gaat om de informatie en de mogelijkheden onderzoek te doen. Anders dan in Amerikaanse series is de verdediging en de verdachte in Nederland veel meer overgeleverd aan hoe het openbaar ministerie met zijn of haar strafzaak omgaat.

Deze grote verantwoordelijkheid van het openbaar ministerie in ons systeem werkt alleen maar als op de juiste wijze met de verantwoordelijkheid en bevoegdheden wordt omgesprongen. De rechter gaat daar vanuit. De verdediging moet controleren of dat zo is.

Om het openbaar ministerie te kunnen controleren zijn er regels afgesproken die de officier van justitie moet naleven. De controle van de naleving vindt plaats aan de hand van het dossier, zoals de machtigingen of processen-verbaal waarin de toestemming staat om bepaalde opsporingsmiddelen te gebruiken. In ieder geval moet de officier van justitie op een eerlijke manier met de verdachte omgaan.

Wat nou als in een strafzaak blijkt dat de officier van justitie niet volgens de regels heeft gewerkt? De advocaat zal dat moeten onderzoeken via alle mogelijke wegen. Lukt het niet om dat via de strafrechter te achterhalen, dan is het mogelijk een Wob-verzoek (Wet openbaarheid bestuur)te doen. Een verzoek aan het openbaar ministerie om bepaalde stukken openbaar te maken. Dat is een bestuursrechtelijke procedure met als uitgangspunt dat zoveel mogelijk stukken openbaar moeten zijn. Die procedure duurt alleen wel een aantal maanden en het openbaar ministerie mag weigeren als bijvoorbeeld opsporingsbelangen of de privacy zich verzet tegen openbaarmaking. Soms wordt dat onderzoek gedaan door journalisten, omdat het schrijven over fouten of misstanden nieuws is.

In een grote belastingfraude zaak werd ik zo geholpen afgelopen jaar. Het NRC schreef over een documentaire over de FIOD, waarin mijn cliënt de hoofdrol speelde, zonder dat hij daarvan op de hoogte was. Dat is vreemd, want de officier van justitie heeft een geheimhoudingsplicht. De gegevens van het opsporingsonderzoek mogen niet aan derden bekend worden gemaakt tijdens dat onderzoek. In dit geval stond die derde, de filmmaker, met vier camerateams bovenop die geheime informatie om dit te filmen. En omdat dat niet alleen vreemd is maar ook volgens de wet niet mag, heb ik aangifte tegen die officier van justitie en de hoofdofficier van justitie gedaan. Want als de officier van justitie zich niet aan de regels houdt, is het zeker geen eerlijk spel.