De koppen in de media liegen er niet om: “Gevangenisstraffen uitgesteld vanwege personeelstekorten” (NOS), “Chaos in de gevangenis: cellen blijven leeg” (AD) en “Duizenden veroordeelden op vrije voeten door bajespuinhoop” (Telegraaf). Van veel cliënten krijg ik de vraag of zij hun straf thuis met een enkelband mogen uitzitten. Wat is er aan de hand? In deze column een korte bespreking van de personeelstekorten in de gevangenissen en de voorstellen van de minister van rechtsbescherming om dit op te lossen.

 In de gevangenissen is er een groot tekort aan personeel. Hoewel er genoeg fysieke cellen zijn, is er onvoldoende personeel om die cellen te kunnen gebruiken. Er staan ongeveer 330 cellen leeg. Dit betekent dat niet alle verdachten/veroordeelden kunnen worden geplaatst in de gevangenis. Het gaat hierbij alleen om mannen; voor vrouwen is er geen cellentekort. Voor het cellentekort zijn meerdere verklaringen. Allereerst lukt het niet om genoeg personeel te werven. Daarnaast wordt er steeds strenger gestraft, waardoor gedetineerden langer binnen blijven. Tot slot verblijven er steeds meer tbs’ers (zeker 150) in de gevangenis, in afwachting van een plek in een tbs kliniek. 

De minister heeft geschreven dat het niet lukt om op korte termijn voldoende personeel te vinden om het cellentekort op te lossen. Daarom heeft hij een paar tijdelijke, acute maatregelen genomen, om te zorgen dat er minder mensen in een gevangenis worden geplaatst. Het gaat om de volgende maatregelen:

• Zelfmelders – veroordeelden die een oproep krijgen om zich te melden voor hun straf – krijgen geen oproep meer om zich te melden. In maart 2024 ging het al om 2.400 zelfmelders die moeten wachten. Deze veroordeelden moeten hun straf op een later moment alsnog uitzitten. Dit kan zeer vervelend zijn, omdat mensen dan al verder zijn gegaan met hun leven. Bijvoorbeeld door het vinden van een huis of een baan.
• De tenuitvoerlegging van vervangende taakstraffen of gevangenisstraffen korter dan twee maanden wordt opgeschort (behalve bij ernstig geweld, terrorisme en zedenmisdrijven).
• Incidenteel kunnen gedetineerden op vrijdag worden heengezonden als zij binnen drie dagen (de daarop volgende zaterdag, zondag en maandag) in vrijheid zouden worden gesteld.
• Versobering van het regime: in inrichtingen met personeelstekorten is het avondprogramma opgeschort of gaat de arbeid op momenten niet door. Verdere versobering dan momenteel al is gebeurd, acht de minister niet verantwoord. Dit zou namelijk niet goed zijn voor het leefklimaat binnen de PI en het zou de doelen van detentie (veiligheid, humaniteit en re-integratie) onder druk zetten. Hierover merk ik op dat het zeer vervelend is dat gedetineerde de dupe zijn. Weet dat structurele uitval van arbeid beklagwaardig is en dat hiervoor een compensatie moet worden geboden. Dit kan je met je advocaat bespreken.

In de media is gezegd dat veroordeelden hun gevangenisstraf thuis kunnen uitzitten met een enkelband. Dat is een vraag die ik ook van veel cliënten krijg. Kan ik naar huis met een enkelband? En wat voor voorwaarden gelden dan? Het eerlijke antwoord is dat ten tijde van het schrijven van deze column (10 april 2024) het nog niet mogelijk is. Bovendien is nog veel onduidelijk. De minister moet zijn plannen nog uitwerken en de bewuste regelgeving moet nog worden aangepast. Wat we tot nu toe wel weten, is het volgende. De minister wil dat het mogelijk wordt dat gedetineerden aan het einde van hun detentie met een enkelband naar huis gaan. Het gaat dan om straffen van een maand tot een jaar, waarbij maximaal een derde van de straf middels de enkelband kan worden uitgezeten. Aan het thuis uitzitten zullen voorwaarden worden verbonden, bijvoorbeeld een verbod om naar buiten te gaan of om verdovende middelen te gebruiken. Alleen gedetineerden die goed gedrag vertonen en waarbij het veiligheidsrisico laag is, komen in aanmerking. Daarnaast wordt gekeken naar de aard van het delict en de belangen van slachtoffers. Ernstig geweld, terrorisme en zedenmisdrijven worden uitgesloten. 

De komende tijd zal de minister de regelgeving met betrekking tot de enkelband aanpassen.. Wil je dan meer weten? Neem contact op met je advocaat, of vraag het aan je casemanager.