Non-verbale communicatie en leugenachtigheid

HET THEMA VAN DEZE KEER IS COMMUNICATIE, EN HET MOGE DUIDELIJK ZIJN DAT COMMUNICATIE IN ONS WERK ERG BELANGRIJK IS. NIET ALLEEN IN HET CONTACT MET CLIËNTEN, POLITIE EN JUSTITIE EN DE RECHTERLIJKE MACHT, MAAR OOK IN INHOUDELIJKE ZIN.

Zo speelt in veel zaken de vraag of een verdachte of getuige betrouwbaar is in zijn verklaring. Naast verbale communicatie, dus de woorden die de getuige of verdachte gebruikt, wordt bij dit oordeel ook vaak de non-verbale communicatie, dus de manier waarop de inhoud wordt gebracht, betrokken. Aan deze laatste vorm van communicatie, de non-verbale communicatie, wordt wat mij betreft te vaak en teveel waarde toegekend om de betrouwbaarheid van een verklaring te kunnen beoordelen.

Niet alleen ter terechtzitting kan de non-verbale communicatie een rol spelen, maar ook tijdens het politieverhoor. Menig maal ben ik bij verhoren aanwezig geweest waarbij de verbalisanten menen de non-verbale signalen van de verdachte op te moeten schrijven. Zo schrijven ze bijvoorbeeld op dat de verdachte bij bepaalde antwoorden omhoog kijkt, friemelt met zijn handen of onrustig op zijn stoel heen en weer aan het wiebelen is. Daarmee lijken de verbalisanten te willen insinueren dat de verdachte op die punten niet betrouwbaar zou hebben verklaard.

Bij het einde van het verhoor wordt de advocaat in de gelegenheid gesteld opmerkingen te maken. Vanuit mijn verleden als psycholoog met een bijzondere interesse in het beoordelen van de betrouwbaarheid van verklaringen, ben ik alert wanneer dit non-verbale gedrag wordt geverbaliseerd. Ik maak regelmatig de opmerking dat client gedurende het verhoor nog veel meer non-verbaal gedrag heeft vertoond wat níet is geverbaliseerd en hetgeen wél is geverbaliseerd geen indicatie is voor de betrouwbaarheid van de verklaring. Ik verzoek om deze reden dan ook vaak deze “waarnemingen” niet op te nemen in het proces verbaal. Vaak gebeurd dit niet, en wordt alleen mijn opmerking genoteerd.

Zeker wanneer de gespreksinhoud niet op andere manieren op betrouwbaarheid kan worden getoetst is het van belang de rechter er bewust van te maken dat de geverbaliseerde gedragingen van de verdachte ten tijde van het verhoor niets zeggen over de betrouwbaarheid van de verklaring. Bij gebrek aan ander referentiemateriaal zijn waarnemers, en dus ook rechters, geneigd de betrouwbaarheid van een verklaring te baseren op non-verbaal gedrag. Zij veronderstellen dan dat het non-verbale gedrag door de spreker moeilijker kan worden beheerst dan de gespreksinhoud en daardoor betrouwbaardere informatie oplevert om de betrouwbaarheid van de verklaring te kunnen beoordelen. Hoewel in deze stelling iets van waarheid zit, zijn de gedragingen die met misleiding worden geassocieerd over het algemeen juist géén indicatoren. Indicatoren zijn bijvoorbeeld het verminderen van arm en handbewegingen en sneller spreken, maar hier wordt veelal geen aandacht aan geschonken tijdens een verhoor, laat staan dat dit wordt geverbaliseerd.

Het is dan ook van belang om ter zitting nog maar eens extra duidelijk te maken dat de geverbaliseerde non-verbale gedragingen over het algemeen helemaal geen indicatoren zijn voor een leugenachtige verklaring. Hoewel ik niet verwacht dat een rechter in zijn vonnis op zal nemen dat de verklaring van de verdachte niet betrouwbaar is omdat hij tijdens cruciale antwoorden met zijn handen friemelde, kan het non-verbale (geverbaliseerde) gedrag van de verdachte mogelijk wel van invloed zijn op de vraag of de verdachte wordt geloofd of niet. Het is dan ook van belang hier alert op te zijn, en in de voorbereiding van een zaak rekening mee te houden.

Soms schrijven we op dat een verdachte bij een verhoring omhoog kijkt. Dat kan van belang zijn voor de betrouwbaarheid van de verklaring

Mr. Drs. Wendy Alberts

strafrechtadvocaat
Knoester Van Der Hut & Alberts Advocaten